Οι κοινωνίες αλλάζουν, οι μορφές εργασίας μεταμορφώνονται, και μαζί τους πρέπει να αλλάζει και ο συνδικαλισμός. Ό,τι κάποτε ξεκίνησε ως αυθόρμητη ένωση εργατών για την προστασία από την εκμετάλλευση, συχνά κατέληξε γρανάζι ενός κομματικού μηχανισμού. Ο συνδικαλισμός όμως δεν γεννήθηκε για να υπηρετεί κόμματα, αλλά για να υπηρετεί ανθρώπους.
Στον αντίποδα αυτού του εκφυλισμού αναδύεται ο εθελοντικός συνδικαλισμός — ένα μοντέλο που συνδέεται περισσότερο με τις ελευθεριακές και αναρχοκαπιταλιστικές θεωρίες, όπως αυτές του Μurray Rothbard και του Hans-Hermann Hoppe: ένα σύστημα όπου η ελευθερία του ατόμου και η ιδιοκτησία αποτελούν τα θεμέλια κάθε κοινωνικής σχέσης, ακόμη και της εργασιακής.
1. Από τον κομματικό συνδικαλισμό στην πραγματική αυτονομία
Στον κομματικό συνδικαλισμό, οι εργαζόμενοι «εκπροσωπούνται» από πολιτικές παρατάξεις.
Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: αποφάσεις που λαμβάνονται για κομματικά οφέλη, όχι για τα πραγματικά προβλήματα της παραγωγής· συγκρούσεις χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα· απεργίες που εξυπηρετούν εκλογικές στρατηγικές· και στο τέλος, εργαζόμενοι που χάνουν την εμπιστοσύνη στον ίδιο τους τον θεσμό.
Αντίθετα, στον εθελοντικό συνδικαλισμό, η εξουσία επιστρέφει στη βάση.
Οι εργαζόμενοι ενώνονται επειδή θέλουν, όχι επειδή ανήκουν σε παράταξη.
Ο λόγος τους προκύπτει από την πράξη, όχι από το φυλλάδιο.
Δεν χρειάζεται κομματικό καθοδηγητή για να ζητήσεις ασφαλείς συνθήκες δουλειάς ή να απαιτήσεις αξιοπρεπή μεταχείριση. Χρειάζεται συνείδηση, συμμετοχή και κοινό σκοπό.
2. Το θεωρητικό θεμέλιο – Rothbard και Hoppe
Ο Rothbard πίστευε ότι κάθε κοινωνική σχέση, ακόμη και η εργασία, πρέπει να είναι προϊόν ελεύθερης συναλλαγής: δύο πλευρές που συμφωνούν χωρίς καταναγκασμό.
Ο Hoppe επεκτείνει τη σκέψη αυτή, λέγοντας πως μια κοινωνία είναι δίκαιη μόνο όταν βασίζεται σε ιδιωτικά συμβόλαια και εθελοντικούς θεσμούς — όπου κάθε άτομο επιλέγει με ποιον θα συνεργαστεί και με ποιους όρους.
Αν μεταφέρουμε αυτή τη λογική στον συνδικαλισμό, προκύπτει κάτι ενδιαφέρον:
Ένα σωματείο που λειτουργεί όπως μια ελεύθερη αγορά συνεργασίας.
Τα μέλη του συμβάλλουν εθελοντικά, διαπραγματεύονται με τους εργοδότες χωρίς κρατική επιβολή, επιδιώκουν λύσεις που ωφελούν και τις δύο πλευρές — όχι μέσα από σύγκρουση, αλλά μέσα από αντιπαραθετική συνεργασία (competition through cooperation).
Ένα τέτοιο μοντέλο, αν εφαρμοστεί σωστά, κάνει τον συνδικαλισμό εργαλείο εξισορρόπησης, όχι αντιπαλότητας. Ο εργάτης δεν χρειάζεται να καταστρέψει τον εργοδότη του για να ευημερήσει· χρειάζεται να διαπραγματευτεί όρους που να ανταμείβουν δίκαια την προσφορά του, χωρίς να στραγγαλίζουν την επιχείρηση.
Το Συνδικάτο
Στην πράξη, υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα αυτής της λογικής.
Το ΣΕΕΔΠ (Το Συνδικάτο Εργαζομένων στις Επιχειρήσεις που Δραστηριοποιούνται στις Προβλήτες ΙΙ και ΙIΙ Πειραιά)
για παράδειγμα, αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο εθελοντικού συνδικαλισμού που, παρά τις πιέσεις, διατηρεί την ανεξαρτησία του από κόμματα και μηχανισμούς εξουσίας.
Τα μέλη του ενώνονται όχι επειδή τους καθοδηγεί μια παράταξη, αλλά γιατί τους συνδέει η κοινή εμπειρία της δουλειάς και η ευθύνη για την ασφάλεια στο λιμάνι.
Οι δράσεις του Συνδικάτου — από τις επιτροπές ασφάλειας μέχρι τις κινητοποιήσεις για τις συνθήκες εργασίας — δεν υπηρετούν πολιτική σκοπιμότητα αλλά πρακτική ανάγκη.
Και εκεί φαίνεται η ουσία:
Όταν οι εργάτες διεκδικούν χωρίς κομματική καθοδήγηση, αποκτούν πραγματική δύναμη.
Η συλλογικότητα γίνεται ζωντανή, γιατί πηγάζει από την πράξη και όχι από τα γραφεία.
Το Συνδικάτο λειτούργησε και λειτουργεί ως ανεξάρτητος θεσμός ευθύνης.
Διαπραγματεύεται, ασκεί πίεση, οργανώνει, υπερασπίζεται, χωρίς να περιμένει "γραμμή" από κανέναν. Αυτό είναι ο εθελοντικός συνδικαλισμός στην πράξη: οργανωμένος, αλλά ελεύθερος.
Η ωφέλεια και για τις δύο πλευρές
Σε μια κοινωνία που θα υιοθετούσε τέτοιο μοντέλο, και ο εργάτης και ο εργοδότης βγαίνουν κερδισμένοι.
Ο εργάτης έχει φωνή χωρίς να χρειάζεται να την "παραχωρήσει" σε κόμμα ή κρατικό μεσάζοντα. Μαθαίνει να οργανώνεται, να καταθέτει προτάσεις, να συμμετέχει σε διαδικασίες που του ανήκουν.
Ο εργοδότης συνομιλεί με μια συλλογικότητα υπεύθυνη, όχι φανατισμένη. Ξέρει ότι έχει απέναντί του ανθρώπους που επιδιώκουν καλύτερες συνθήκες, όχι πολιτικά κέρδη.
Όπως θα έλεγε ο Hoppe, η συνεργασία χωρίς βία είναι η πιο αποτελεσματική μορφή κοινωνικής τάξης.
Ο εθελοντικός συνδικαλισμός μετατρέπει τη σύγκρουση σε συμφωνία αμοιβαίου συμφέροντος.
Ο δρόμος μπροστά – από την ιδεολογία στη συνείδηση
Ο κομματικός συνδικαλισμός ανήκει στον 20ό αιώνα.
Ήταν προϊόν μιας εποχής όπου η πολιτική ταυτότητα καθόριζε τα πάντα.
Στον 21ο αιώνα όμως, οι εργαζόμενοι χρειάζονται κάτι άλλο: αυτενέργεια, διαφάνεια και αξιοπρέπεια.
Ο εθελοντικός συνδικαλισμός είναι το βήμα προς αυτή τη νέα ωριμότητα:
Δεν είναι ούτε δεξιός ούτε αριστερός.
Δεν επιδιώκει κρατική προστασία.
Δεν ζητά εξουσία, ζητά ισορροπία.
Όπως αποδεικνύει το ΣΕΕΔΠ, ο πραγματικός συνδικαλισμός δεν χρειάζεται καθοδήγηση. Χρειάζεται ενότητα στη δράση και ελευθερία στη σκέψη.
Και όσο αυτές οι δύο αρχές παραμένουν ζωντανές, η εργασία θα έχει φωνή — όχι μέσα από μικρόφωνα, αλλά μέσα από πράξεις.
Ο εθελοντικός συνδικαλισμός δεν είναι ουτοπία· είναι επιστροφή στις ρίζες.
Εκεί όπου οι εργάτες στέκονταν πλάι-πλάι όχι για να εξυπηρετήσουν κόμματα, αλλά για να υπερασπιστούν τη ζωή τους.
Ο κομματισμός διαχωρίζει· η εθελοντική οργάνωση ενώνει.
Και όταν ο άνθρωπος ενώνεται ελεύθερα, τότε αρχίζει η πραγματική δύναμη.
Ε.Σ.Ξ
